વ્રત રાખવાનો અર્થ માત્ર ઉપવાસ જ નથી થતો પણ ઉપવાસ રાખવાનો અર્થ શરીરની સાથે મનની શુદ્ધિ પણ થાય છે. ધાર્મિક ગ્રંથોમાં ઉપવાસ સાથે સંબંધિત કેટલાક નિયમો છે. જો તમે વ્રતનું પૂર્ણ ફળ મેળવવા માંગતા હોવ તો આ નિયમોનું ધ્યાન રાખવું જરૂરી છે.
દરેક ધર્મના લોકો પોતાની આસ્થા અને પરંપરા અનુસાર ઉપવાસ કે ઉપવાસ કરે છે. હિંદુ ધર્મમાં પણ દેવી-દેવતાઓ અનુસાર અઠવાડિયાના દિવસો, વિશેષ તિથિઓ અને તહેવારો વગેરેના ઉપવાસનો નિયમ છે. લોકો પોતાના વ્રત પ્રમાણે ઉપવાસ પણ કરે છે. ઉપવાસનો હેતુ માત્ર ઉપવાસ રાખવાનો નથી, પણ ઉપવાસ એ એક તપસ્યા સમાન છે.
વ્રતનું પાલન કરવાથી પ્રબળ શક્તિ જાગે છે અને તમે અંદરથી શુદ્ધ થાઓ છો, કારણ કે વ્રતમાં તમે પહેલા સંકલ્પ લે છે. ધાર્મિક ગ્રંથોમાં ઉપવાસ પૂજા સાથે સંબંધિત કેટલાક નિયમો જણાવવામાં આવ્યા છે. એવું માનવામાં આવે છે કે વ્રત કરતી વખતે જો આ વાતોનું ધ્યાન રાખવામાં ન આવે તો ઉપવાસ નિષ્ફળ થઈ શકે છે. તો આવો જાણીએ ઉપવાસ કરતી વખતે કઈ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું જોઈએ.
૧. સૌ પ્રથમ, ધ્યાનમાં રાખો કે તમે જેટલા ઉપવાસ કરવા માંગો છો તેનું રિઝોલ્યુશન તમારે અવશ્ય લેવું જોઈએ. સંકલ્પ વિના ઉપવાસ અધૂરા ગણાય છે.
૨. ઉપવાસમાં શરીરની સાથે મનનો પણ સંયમ રાખવો જરૂરી છે. જો તમે ઉપવાસ કર્યો હોય તો તમારા મનમાં કોઈ વસ્તુ જોઈને તેને સ્વીકારવાની ભાવના ન લાવો.
૩. ઉપવાસ દરમિયાન હલકો સુપાચ્ય ખોરાક લેવો જોઈએ અને કોઈપણ પ્રકારનો તામસિક કે ભારે ખોરાક ટાળવો જોઈએ.
૪. વ્રત એટલે ભગવાન માટે થોડો સમય ફાળવવો. તેથી વ્રત દરમિયાન માત્ર ભગવાનને યાદ કરો. ઉપવાસ દરમિયાન મનમાં કોઈપણ પ્રકારના ખોટા વિચારો ન લાવશો, કોઈની ટીકા ન કરો.
૫. ઉપવાસમાં ગુસ્સો ન કરવો જોઈએ, ગુસ્સામાં મોઢામાંથી અપશબ્દો નીકળી શકે છે, જેના કારણે તમારું આખું ઉપવાસ નિષ્ફળ થઈ શકે છે.
