સૂર્યના એક રાશિમાંથી બીજી રાશિમાં પ્રવેશને સંક્રાંતિ કહેવાય છે અને સૂર્યના મકર રાશિમાં પ્રવેશને મકરસંક્રાંતિ કહેવાય છે. જ્યોતિષ શાસ્ત્ર અનુસાર, સૂર્યના તમામ સંક્રાંતિમાંથી, જ્યારે ભગવાન સૂર્ય ધનુરાશિમાંથી શનિના ઘર મકર રાશિમાં પ્રવેશ કરે છે ત્યારે આ સંક્રમણ સૌથી મહત્વપૂર્ણ માનવામાં આવે છે.
શાસ્ત્રો અનુસાર મકરસંક્રાંતિના દિવસે સૂર્યોદય પહેલા સ્નાન કરવું જોઈએ. આમ કરવાથી દસ હજાર ગાયોનું દાન કરવાથી ફળ મળે છે. જો કે કોઈ પણ તીર્થ, નદી અને સમુદ્રમાં સ્નાન કરીને જીવને કષ્ટોમાંથી મુક્તિ મળે છે, પરંતુ દાન-પુણ્ય કરવાથી પ્રયાગરાજ સંગમમાં સ્નાન કરવાથી મોક્ષ મળે છે.
સ્નાન કર્યા પછી તાંબાના વાસણમાં શુદ્ધ જળ રેડી, લાલ ફૂલ, લાલ ચંદન, તલ વગેરે ચઢાવી, ‘ઓમ ઘરિણી સૂર્યાય નમઃ’ મંત્રનો જાપ કરતાં સૂર્યને અર્ઘ્ય ચઢાવો. અર્ઘ્ય અર્પણ કરતી વખતે તમારી નજર નીચે પડતા પાણીમાં પ્રતિબિંબિત થતા સૂર્યના કિરણો પર હોવી જોઈએ. ભવિષ્ય પુરાણ અનુસાર, જે વ્યક્તિ સૂર્યનારાયણની પૂજા કરે છે તે ચિરંજીવી બને છે, જે જ્ઞાન, બુદ્ધિ અને તમામ સમૃદ્ધિથી સંપન્ન થાય છે.
પદ્મ પુરાણ અનુસાર, ઉત્તરાયણ અથવા દક્ષિણાયણના પ્રારંભના દિવસે કરવામાં આવતા પુણ્ય કાર્યો અખૂટ છે. આ સમયે કરવામાં આવેલ તર્પણ, દાન અને ભગવાનની પૂજા અક્ષય છે. આ દિવસે ઊની વસ્ત્રો, ધાબળા, તલ અને ગોળથી બનેલી વાનગીઓ અને ખીચડીનું દાન કરવાથી સૂર્ય નારાયણ અને શનિદેવની કૃપા પ્રાપ્ત થાય છે. આ દિવસે ચૌદ વસ્તુઓનું દાન કરવાનું ધાર્મિક મહત્વ પણ છે. જો શક્ય હોય તો, મંદિર અથવા ગરીબ લોકોને ચૌદ વસ્તુઓ દાન કરો.
