સૂર્યના એક રાશિમાંથી બીજી રાશિમાં પ્રવેશને “સંક્રાંતિ” કહેવાય છે, તેવી જ રીતે સૂર્યનો મકર રાશિમાં પ્રવેશને “મકરસંક્રાંતિ” તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. મકરસંક્રાંતિના દિવસે દેવતાઓ પણ પૃથ્વી પર અવતરે છે, આત્માને મોક્ષ મળે છે, અંધકારનો નાશ થાય છે અને પ્રકાશનું આગમન થાય છે. આ દિવસે પુણ્ય, દાન, જપ અને ધાર્મિક અનુષ્ઠાનનું વિશેષ મહત્વ છે.
મકરસંક્રાંતિના દિવસે સૂર્ય દક્ષિણાયનથી ઉત્તરાયણ તરફ જાય છે. આ દિવસ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. કહેવાય છે કે સૂર્યના આ પરિવર્તનથી વ્યક્તિની કાર્યક્ષમતામાં વધારો થાય છે. આ સિવાય આ દિવસથી રાત ટૂંકી અને દિવસ લાંબો થાય છે. અહીં રાત ટૂંકી થતાં અંધકાર ઓછો થાય છે અને દિવસ લાંબો થતાં પ્રકાશ વધે છે. આ જ કારણ છે કે સૂર્યના આ સંક્રમણને એટલે કે મકરસંક્રાંતિના દિવસે અંધકારમાંથી પ્રકાશ તરફ જવું પણ કહેવામાં આવે છે.
મકરસંક્રાંતિને મુખ્યત્વે ખીચડીનો તહેવાર માનવામાં આવે છે અને આ દિવસે ખીચડીનું દાન કરવાનું પણ વિશેષ મહત્વ માનવામાં આવે છે. આ દિવસે અડદના ચોખા અને કાળી દાળ ખીચડીના રૂપમાં દાન કરવામાં આવે છે. અડદ શનિદેવ સાથે સંબંધિત માનવામાં આવે છે અને તેનું દાન કરવાથી શનિદોષ દૂર થાય છે.
મકરસંક્રાંતિને શાસ્ત્રોમાં તલ સંક્રાંતિ પણ કહેવામાં આવે છે અને આ દિવસે તલના દાનનું વિશેષ મહત્વ માનવામાં આવે છે. મકરસંક્રાંતિ પર તલનું દાન કરવાની સાથે ભગવાન વિષ્ણુ, સૂર્ય અને શનિદેવની પૂજા તલથી કરવામાં આવે છે. આ સાથે તલથી બનેલી વસ્તુઓનું દાન કરવું ખૂબ જ શુભ માનવામાં આવે છે.
જ્યોતિષશાસ્ત્રમાં ગોળને ગુરુનો પ્રિય પદાર્થ માનવામાં આવે છે. ગોળનું દાન કરવાની સાથે આ દિવસે આપણે બધાએ થોડી માત્રામાં ગોળ પણ ખાવો જોઈએ. આમ કરવાથી શનિ, ગુરુ અને સૂર્ય ત્રણેયના દોષ દૂર થાય છે. મકરસંક્રાંતિના દિવસે, વ્યક્તિ તલ અને ગોળના લાડુ અથવા ગોળ અને ફુલેલા ચોખાનું દાન કરી શકે છે.
