હિંદુ ધર્મમાં ખાટુ શ્યામ જીને સૌથી મોટા દાતા કહેવામાં આવે છે કારણ કે તેમણે પોતાનું માથું દાન કર્યું હતું. એવું માનવામાં આવે છે કે ખાટુશ્યામ જી જેનું નામ બર્બરિક હતું. તે ખૂબ જ બહાદુર યોદ્ધા હતા. તેમને દુર્ગા માતા તરફથી વિજયનું વરદાન મળ્યું હતું. આનાથી પ્રસન્ન થઈને શ્રી કૃષ્ણજીએ તેમને વરદાન આપ્યું કે તેઓ કલિયુગમાં તેમના શ્યામ નામથી પ્રસિદ્ધ થશે (હિન્દીમાં ખાટુ શ્યામ ચાલીસાના ગીતો). કળિયુગમાં જે કોઈ તેનું નામ લેશે તેની બધી જ તકલીફો દૂર થઈ જશે.
દોહા
શ્રી ગુરુ ચરણ ધ્યાન ધર, સુમિરિ સચ્ચિદાનંદ.
હું શ્યામ ચાલીસા ભજત, રચ છપાઈ છંદ.
ચારગણું
શ્યામ શ્યામ ભાજી બારંબરા, પારો સાગર બનવું સહેલું છે.
આમાં ભગવાન ન પૂજનાર, ન પરોપકારી, ન પરોપકારી કે ન દાતા.
ભીમનો પુત્ર આહિલવતી ગયો, ક્યાંક તે ભીમનો પૌત્ર હોવાનું કહેવાય છે.
આ બધી વાર્તા કાલ્પનિક પછી યોગ્ય છે, એવું બિલકુલ નથી કે તેમની વચ્ચે કોઈ તફાવત છે.
બર્બરિક વિષ્ણુ અવતાર, ભક્ત માટે મનુજ તનુ ધારા.
વસુદેવ દેવકી પ્રિય, યશુમતિ મૈયા નંદ પ્રિય.
મધુસુદન ગોપાલ મુરારી, બ્રિજકિશોર ગોવર્ધન ધારી.
સિયારામ શ્રી હરિ ગોવિંદા, દીનપાલ શ્રી બાલ મુકુંદા.
દામોદર રણછોડ બિહારી, નાથ દ્વારકાધીશ ખરારી.
નરહરિ રૂપ પ્રહલાદ વહાલા હતા, સ્તંભે માર્યો હિર્ણાકુશ.
રાધા વલ્લભ રુક્મિણી કાન્તા, ગોપી બલ્લભ કંસ હનંતા.
મનમોહન ચિત્તચોર કહાયે, ચોરી મખન ચોરી કરે ખાયે.
મુરલીધર યદુપતિ ઘનશ્યામ, કૃષ્ણ પતિતપાવન અભિરામ.
માયાપતિ લક્ષ્મીપતિ ઈસા, પુરુષોત્તમ કેશવ જગદીશા.
વિશ્વપતિ ત્રિભુવન ઉજિયારા, દીનબંધુ ભક્તન રખવારા.
પ્રભુનું રહસ્ય કોઈ શોધી શક્યું નહીં, બાકી મહેશ તો થાકેલા મુનિયારા હતા.
નારદ શરદ ઋષિ યોગીન્દર, શ્યામ શ્યામ બધાં નિરંતર.
કવિ કોવિદ કારી સાકે ના ગીનતા, નામ અપાર આતહ અનંત.
દરેક યુગમાં દરેક સર્જનમાં ભાઈ, અવતાર ભક્ત સુખદાય લઈએ.
તમારા દિલને પૂછીને જુઓ, વિચાર કરો, શ્યામને મોકલશો તો છૂટકો થશે.
કીર પડવત ગણિકા તારી, ભીલાની ભક્તિ બલિદાન.
શાપને કારણે સતી અહિલ્યા ગૌતમ નારી, ભાઈ શિલા દુખારી.
શ્યામ ચરણ સૃષ્ટિ લાવ્યા, પાટીલોક પધાર્યા અને પાટીલોક ગયા.
અજામિલ અરુ સદન કસાઈ, નામ પ્રતાપ પરમ ગતિ મળી.
ગો શ્યામ નામ અધારા, સુખ અને દુ:ખ દૂર થાય.
શ્યામ સુલોચના અતિ સુંદર, મોર મુગટ મસ્તક પીતામ્બર.
ગલ વૈજયંતિમલ સુહાઈ, છબી અનૂપ ભક્ત મન ભાઈ.
શ્યામ શ્યામ સુમિરહુન દિનરાતિ, સાંજ બપોર અરુ પાર્વતી.
શ્યામ સારથિએ રથને હલાવ્યો, તે માર્ગમાંથી અવરોધો દૂર થાય.
શ્યામ ભક્ત ક્યાંય ખોવાઈ ગયો, ભીર પરી પછી શ્યામને બોલાવ્યો.
રસના શ્યામ નામ પી લે, જી લે શ્યામ નામ કે હાલે.
તમને સાંસારિક સુખો મળશે, અને અંતે તમને શ્યામ સુખનો યોગ મળશે.
શ્યામ પ્રભુ શરીરના સૌથી શ્યામ છે, મનના સૌથી સુંદર છે.
શ્યામ સંત ભક્ત હિતકારી, રોગ દોષ અગ નાશાય ભારે.
પ્રેમથી નામ બોલાવ્યું, ભક્ત લગત શ્યામને પ્રિય.
મથુરાના રહેવાસી ખાતુમાં છે, પરા બ્રહ્મ પુરાણ અજેય છે.
સુધા તન ભારી વગાડી મુરલી, ચુહું દિશી નાના જહાં સાંભળી શકી.
વૃદ્ધ વાળમાં સ્ત્રી નર જીવે છે, સંમોહિત ભયે વંશીના અવાજો સાંભળ્યા.
સૌ દોડમાં પહોંચી ગયા, જ્યાં શ્યામ કન્હાઈ છે ખાતુમાં.
જેણે કાળું સ્વરૂપ જોયું, તેને ભગવાનના ભયથી મુક્તિ મળી.
દોહા શ્યામ સલોને સાવરે, બર્બરિક તનુ ધર. પૂર્ણ ભક્તની ઈચ્છા, લાવો નહિ.
